Temat wykładów: "Lodowce - rzeźbiarze krajobrazu"

Wykład 1: "Lodowce gruzowe - tajemnice formy ostatniego zlodowacenia Tatr"

Lodowce gruzowe należą do jednych z najbardziej enigmatycznych form rzeźby wysokogórskiej oraz stanowią wciąż żywy temat naukowych dyskusji i sporów począwszy od pierwszych opisów pochodzących z Grenlandii z końca XIX w., aż po czasy współczesne. Stanowią świadectwo skrajnie surowych warunków klimatycznych, jakie panowały w tatrzańskim piętrze subalpejskim i alpejskim podczas późnego glacjału. Początkowo lodowce gruzowe uważano za zwykłe lodowce przysypane warstwą gruzu, stąd też powstała ich nieco mylna nazwa (ang. rock glaciers). Odkąd jednak poznano lepiej ich wewnętrzną budowę, dynamikę i strukturę termiczną, odtąd uznano je za odrębny typ form morfologicznych, wyraźne odrębnych od lodowców glacjalnych. Wyniki badań wieku lodowców gruzowych Tatr wskazują, że po raz ostatni mogły być one aktywne pod koniec fazy młodszego dryasu (około 12 tys. lat temu). Znaczną część tatrzańskich lodowców gruzowych stanowią także formy starsze, które były aktywne podczas najstarszego dryasu (18-14,5 tys. lat temu). W wykładzie zostaną przedstawione najbardziej spektakularne przykłady reliktowych lodowców gruzowych występujących w Tatrach a także w innych zlodowaconych w plejstocenie pasmach górskich Karpat. Zapoznamy się także m. in. z tym, jak powstają i funkcjonują lodowce gruzowe, oraz jaką miały rolę podczas deglacjacji Tatr

Wykładowca:

dr Piotr Kłapyta / Uniwersytet Jagielloński Doktor geografii (geomorfolog). Pracownik naukowy w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ. Naukowo zaangażowany w badania rzeźby glacjalnej i peryglacjalnej Karpat (Tatry, Czarnohora, góry Rumunii) oraz studia nad osadami czwartorzędowymi środowisk wysokogórskich. Szczególnym zainteresowaniem darzy lodowce gruzowe. Tegoroczny laureat dyplomu im. Eugeniusza Romera ustanowionego przez Komitetu Nauk Geograficznych PAN za najlepszą prace doktorską z zakresu geografii fizycznej oraz laureat konkursu Stowarzyszenia Geomorfologów Polskich na najlepszą pracę doktorską z dziedziny geomorfologia. Panoramista górski, autor ponad dwustu panoram z Karpat Zachodnich, Wschodnich oraz licznych opracowań panoramicznych w przewodnikach górskich. Przewodnik beskidzki, pilot wycieczek i podróżnik, organizator wyjazdów w pasma górskie Karpat i Bałkanów. Multiinstrumentalista (trembita, fłojera, telenka, sopiłka, okaryna, dutka) i miłośnik folkloru karpacko-bałkańskiego. Wraz z żoną Justyną bada i propaguje kulturę muzyczną i ludową łuku Karpat. W ostatnim okresie zaangażowany w badania kolęd huculskich i problematykę kolonizacji wołoskiej. Pomysłodawca i koordynator Międzynarodowych Festiwalu Huculskich: "Za głosem trembity 2006", Festiwalu im. Stanisława Vincenza 2008" oraz Międzynarodowego Festiwalu Huculskiego "Słowiańska Atlantyda 2012", organizowanych w celu propagowania wspólnych wartości kulturowych w obszarze łuku Karpat oraz przywrócenia przesłania i myśli Stanisława Vincenza w kulturze narodowej.

 Wizualizacja: Robert Wiluś -"Lodowce patagońskie"

Patagonia to kraina naturalna położona na dalekim południu Ameryki Południowej. Wchodzi ona w skład dwóch państw Argentyny i Chile. To jeden z niewielu dziś obszarów na świecie, który ze względu nie tylko na znaczne oddalenie od centrów cywilizacji, można uznać za symboliczny koniec świata. Patagonia przyciąga surowymi, dzikimi i nie spotykanymi nigdzie indziej spektakularnymi krajobrazami. To kraina wypiętrzających się ciągle Andów przykrytych największymi na półkuli południowej lodowcami, z licznymi czynnymi wulkanami. Ale to także region bezkresnych i bezludnych stepów oraz pociętych fiordami wybrzeży Pacyfiku, wzdłuż których rozciągają się tysiące wysp i wysepek. W Patagonii znajdują się jedne z najbardziej imponujących lodowców na naszej planecie. Powstają one z gigantycznej masy lodu, która uwięziona jest w lodowcu kontynentalnym o pow. 13 tyś. km kw., pokrywającym szczytowe partie Andów Patagońskich. Jest to trzecia największa na świecie zwarta mas lodu. Do najbardziej znanych lodowców patagońskich należą te największe i najdłuższe. Są to lodowce Perito Moreno, Upsali, spływające na stronę argentyńską, oraz Grey i Piusa XI, po stronie chilijskiej. Na skutek globalnego ocieplenia, a także działalności wulkanicznej, lodowce patagońskie topnieją najszybciej ze wszystkich lodowców na świecie. W czasie topnienia lodowiec trzeszczy, pęka i odrywają się od niego olbrzymie kawały lodu, które wpadają z hukiem do jeziora lub oceanu wywołując olbrzymią falę. Zjawisko topnienia lodowca jest bardzo malownicze i chętnie podziwiane przez turystów. Jest ono także doskonałym przykładem, jak bardzo zmienia się klimat na naszej planecie.

dr Robert Wiluś / Uniwersytet Łódzki Geograf, wykładowca w Instytucie Geografii Miast i Turyzmu Uniwersytetu Łódzkiego. Z zamiłowania fotograf i podróżnik. Naukowo zajmuje się badaniami przestrzeni turystycznej i regionu turystycznego. Autor publikacji naukowych i popularno - naukowych z zakresu geografii turyzmu i turystyki. Organizator jednej z najstarszych cyklicznych konferencji naukowych w Polsce dotyczących turystyki. Miłośnik wędrówek po górach wysokich (Himalaje, Andy) i trochę niższych (Karpaty, Sudety). Uczestnik kilku wypraw geograficznych m.in. do Nepalu (2000), Ekwadoru i Peru (2001), Chile i Argentyny (2009). Autor kilku wystaw fotograficznych przedstawiających podróży.

Wykład 2: "Dawne i współczesne lodowce Islandii"

Lodowce Islandii powstały na wysoko wyniesionych powierzchniach bazaltowych islandzkiego pióropusza magmy, na linii środkowo-atlantyckiego Grzbietu Oceanicznego. Jest on tektoniczną granicą Europy i Ameryki Północnej. Dawne i współczesne zlodowacenie Islandii następowało w efekcie zmian klimatycznych. Ostatnie, największe rozprzestrzenienie mas lodowych, wykraczające poza zasięg współczesnej linii brzegowej Islandii, nastąpiło około 25 - 30 tys. lat temu. Współcześnie granica wiecznego śniegu przebiega na Islandii na wysokości 550 - 1500 m n.p.m., w zależności od lokalnego zróżnicowania klimatu zależnego m.in. od aktywności ciepłych i zimnych prądów morskich. Na obszarach powyżej tej linii doszło do rozwoju mas lodowych, rozprzestrzeniających się dolinami na tereny niżej położone. Od końca XIX w. ma miejsce recesja lodowców islandzkich, co jest rezultatem nie tylko zmian klimatycznych, ale również zjawisk geotermalnych i wulkanicznych. Powodują one szybki ruch lodowców (szarże) i w efekcie znaczny ubytek mas lodowych. Rezultatem procesów wulkanicznych są także charakterystyczne dla Islandii katastrofalne powodzie powodowane przez rzeki zasilane przez lodowce nazywane "jökulhlaup". Woda przerywająca barierę lodową transportuje góry lodowe i duże ilości osadów, których akumulacja na wybrzeżu często doprowadza do przesunięcia linii brzegowej Islandii.

Wykładowca:

dr Piotr Weckwerth / UMK w Toruniu Geograf i geomorfolog, badacz polarny. Swoje pasje poznawcze procesów kształtujących powierzchnię Ziemi realizuje w ramach pracy naukowej na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jest autorem kilkudziesięciu artykułów naukowych oraz rozdziałów w opracowaniach monograficznych traktujących o procesach rozwoju rzeźby glacjalnej zarówno na obszarach współcześnie zlodowaconych, jak również mówiących o ewolucji rzeźby podczas zlodowaceń plejstoceńskich. Prowadzone przez niego badania naukowe w zakresie geologii czwartorzędu dotyczą analizy procesów fluwialnych, deformacji osadów nieskonsolidowanych oraz rozpoznania stratygrafii młodszego plejstocenu w Polsce. W ramach badań archeologicznych zajmuje się rekonstrukcją środowiska przyrodniczego osadnictwa ludności mezolitycznej. Brał udział w wyprawach naukowych na Spitsbergen i Islandię, gdzie prowadził eksploracje i badania lodowców oraz ich stref marginalnych. Swoje doświadczenie w tym zakresie poszerzał w ramach stażu naukowego na Uniwersytecie w Reykjaviku (Institute of Earth Science, University of Reykjavik, Iceland). Był kierownikiem i jest wykonawcą projektów badań naukowych o zasięgu krajowym i międzynarodowym.

 Wizualizacja: Mirosław Karasiewicz - "Islandia - wyspa lodu i ognia"

Islandia to wyspa położona pośrodku północnego Atlantyku i jest jednym z najbardziej aktywnych wulkanicznie regionów kuli ziemskiej. Na jej obszarze znajduje się około 140 wulkanów, z czego ponad 50 było aktywnych w okresie od zasiedlenia wyspy, a wiele z nich wybucha obecnie. Przyczyną występowania wulkanów właśnie w tym miejscu jest położenie Islandii na cokole Grzbietu Północnoatlantyckiego, wydźwigniętym dzięki serii wylewów lawowych. To dzięki tej aktywności wyspa rozrasta się cały czas. Położenie wyspy tuż poniżej koła okołobiegunowego, wysoko wyniesionym wyżynom i obfitości opadów, powoduje, że około 10 % powierzchni wyspy pokrywają lodowce. Można tu obserwować niezmiernie dynamicznie zachodzące zjawiska i procesy przyrodnicze, które malują krajobraz piękny, acz czasami bardzo surowy. Kto raz na własne oczy zobaczy Islandię, najprawdopodobniej zauroczy się jej pięknem na całe życie. Mam nadzieję, że moje fotografie ukażą część surowego przybliżą nieco wyspę lodu i ognia.

dr Mirosław Karasiewicz / UMK w Toruniu Geomorfolog i geograf, adiunkt w Katedrze Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu na Wydziale Nauk o Ziemi Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zajmuje się zmianami paleogeograficznymi zachodzącymi w środowisku w czasie późnego glacjału i holocenu. Nieobce mu są również tematy związane z geomorfologią glacjalną, stąd też miedzy innymi trzykrotnie prowadził badania naukowe na Islandii. Autor kilkudziesięciu artykułów naukowych i popularno-naukowych z zakresu geomorfologii, paleogeografii, geografii fizycznej, wulkanologii. Jego pasją są narciarstwo, podróże i fotografia. Bardzo lubi popularyzować wiedzę geograficzną, stąd często bierze udział w różnych prelekcjach w szkołach, przedszkolach czy świetlicach.

Wykład 3: "Śladami plejstoceńskich lodowców Alp i Tatr: od badań terenowych po fotorealistyczne rekonstrukcje lodowców"

Nieodłącznym elementem krajobrazu gór wysokich są lodowce górskie i ich ślady działalności w plejstocenie, widoczne w rzeźbie terenu określanej jako alpejskiej. Istnieją jednak znaczne różnice pomiędzy rzeźbą glacjalną najwyższych partii Alp a tą, którą możemy obserwować w Tatrach będących jedynym masywem w Polsce o alpejskim charakterze rzeźby. Różnice te wynikają z odmiennych stylów oraz rozmiarów zlodowaceń w tych dwóch masywach górskich podczas maksimów plejstoceńskich, takich jak ostatnie zlodowacenie około 20 tys. lat temu. W wykładzie przedstawione zostaną spektakularne formy erozji glacjalnej rozległego lodowca sieciowego w Alpach, którego grubość sięgała ponad 1,5 km, oraz zapis działalności erozyjnej i akumulacyjnej nieco mniejszych rozmiarów lodowców dolinnych w Tatrach. Na podstawie analizy geologicznych dowodów zasięgu, kierunku przepływu oraz grubości lodu, przedstawione zostaną także rekonstrukcje lodowców w formie opracowań kartograficznych oraz w formie trójwymiarowych wizualizacji wykonanych przy wykorzystaniu programów z rodziny GIS i programów do tworzenia wirtualnych krajobrazów.

Wykładowca:

dr inż. Jerzy Zasadni / Akademia Górniczo - Hutnicza w Krakowie Adiunkt na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Geolog, geomorfolog. Laureat dyplomu im. Stefana Kozarskiego za najlepszą pracę doktorską w dziedzinie geomorfologii w 2010 r. Jego zainteresowania badawcze obejmują głównie problematykę zlodowaceń górskich Alp i Tatr. Zajmuje się datowaniem wieku względnego i bezwzględnego form i osadów pozostawionych przez lodowce górskie we współpracy z ośrodkami z Austrii i Szwajcarii. Od 10-ciu lat bierze udział w kartowaniu geologicznym osadów czwartorzędowych fragmentów Alp Wschodnich w celu realizacji kolejnych arkuszy Szczegółowej Mapy Geologicznej Austrii. W swej pracy badawczej łączy pracę terenową z wykorzystaniem najnowszych technik analizy, przetwarzania i wizualizacji danych w programach środowiska GIS.

 Wizualizacja: Mike Libecki - "W świecie skały i lodu"

Mike Libecki / USA Znakomity alpinista. W skale i w lodzie. Człowiek eksploracji. Najbardziej lubi samotne wyjazdy w dzikie, bezludne rejony. Świetnie fotografuje i filmuje."“Należy realizować pasję, po co ją sobie wydzielać? Trzeba mieć wielkie marzenia i sięgać po nie. Teraz jest na to czas. Nie możemy usprawiedliwiać się. Śmierć czy starość i tak przyjdą. Dlatego trzeba robić wszystko, by życie było ciekawe i dobre. Bo przecież ważna jest jego jakość". Tak myśli i tak żyje. Zgodnie z myślą Fridtjofa Nansena - "To co trudne zabiera trochę czasu, to co niemożliwe trwa nieco dłużej". Już dawno stwierdził, że jest uzależniony od przygody w najbardziej odległych, egzotycznych i dziewiczych miejscach na świecie. Tam wspina się, dokonuje pierwszych wejść i trawersów. Ma za sobą ponad czterdzieści pięć wypraw i wiele pierwszych wejść na Antarktydzie, Ziemi Baffina, Grenlandii, Madagaskarze, w Afganistanie, Gujanie, Chinach, Kirgistanie, Uzbekistanie, Tadżykistanie, Papui Nowej Gwinei, Rosji, Wenezueli, Jemenie, Afryce, Indonezji. Były to w większości indywidualne wyprawy i pierwsze wejścia solo. Kiedy nie wspina się, staje się najlepszym tatą, trenerem piłki nożnej drużyny jego córki, raz w tygodniu jest wolontariuszem w szkole córki. Ma już na koncie ponad czterysta pokazów publicznych na całym świecie. Współpracował z dużymi magazynami outdoorowymi, stacjami telewizyjnymi, koncernami medialnymi. Mieszka w pobliżu ujścia Little Cottonwood Canyon w Utah z córką, psem, kotami, papugą, świnią wietnamską, kurami, królikami i kameleonem. Otrzymał liczne stypendia i nagrody. Dwa razy nagrodę W. L. Gore & Associates , cztery razy Mug Stumps Award, dwukrotnie nagrodę American Alpine Club Award, trzykrotnie Polartec Challange Award, nagrodę Mountaineering Fellowship Award American Alpine Club, stypendium Banff Centre Mountain, nagrodę Helly Hansen Mountain Award American Alpine Club oraz kilkakrotnie nagrodę Ojca Roku w szkole córki.